Italiaanse herinneringen

Still uit Giuseppe Tornatore, Baarìa (foto MDB)

Baarìa

De film Baarìa (2009) van de Italiaanse regisseur Giuseppe Tornatore toont het leven van drie generaties van de familie Torrenuova: Cicco, zijn zoon Peppino en kleinzoon Pietro. Waardoor we een groot deel meemaken van de twintigste-eeuwse geschiedenis van het kleine stadje in de provincie Palermo in Sicilië, tevens de geboorteplaats van de regisseur.

Bagheria of Baaría in het Siciliaans dat in de jaren dertig eerder lijkt op een dorp omringd door bergen groeit uiteindelijk uit tot een deel van de metropool Palermo. Waar de restanten van vroeger zoals het plein met de kerk enkel nog een decor lijken voor het drukke verkeer.

 ‘Hoe kan hij de ontwerpen zien,’ vraagt de zoon van Peppino, wanneer hij de schepen van stedenbouw die blind is in een klaarstaande auto ziet leiden.

‘Ze maken voor hem een speciaal soort plannen,’ antwoordt de vader.

‘Bracht je het geld mee,’ vraagt de verantwoordelijke voor stedenbouw, die daarna de onder de tafel ontvangen som wegstopt.

‘Tutto bello, ‘ zegt hij terwijl hij met beide handen over de maquette van de verkaveling voelt.

De film gaat over politiek. Dat is onvermijdelijk in een landelijk stadje waar grootgrondbezitters in chique kostuums over de niet bestrate pleinen lopen. En de vader van Peppino in elkaar wordt geslagen wanneer zijn geiten op hun domein doordringen en er het schaarse gras eten.

‘Oma, waarom steun jij de communisten?’ vraagt het zoontje van Peppino.

‘Om datgene wat zij mijn vader hebben aangedaan,’ antwoordt zij.

Waarna we te zien krijgen hoe eerst de neef wordt afgetuigd en nooit meer wordt teruggevonden na een dispuut met een van de grondbezitters om water. En de vader na afloop van een eet- en drinkpartij in de rug wordt geschoten.

‘Na drie maanden hebben ze hem gevonden en heb ik hem kunnen identificeren aan zijn laarzen,’ vertelt oma, ‘ik poetste ze elke dag.’

Peppino die zijn hele leven lang militeert voor de PCI of de Italiaanse communistische partij staat samen met een journalist boven op een berg. Hij wijst naar de omliggende bergen en de verschillende dorpen.

‘Daar is die vermoord,’ zegt hij. ‘En in dat dorp nog een ander.’ Hij noemt ze allemaal bij naam. Het zijn communisten, vakbondsleiders of mensen van het landbouwsyndicaat.

‘En waarom hebben ze jou niet vermoord?’ vraagt de journalist.

Omwille van de trots misschien. Want de verschillende generaties van de familie Torrenuova zijn vooral gekenmerkt door hun trotse verzet.

‘Ga eens sigaretten halen,’ draagt een van de oudere mannen de kleine Pietro op. Hij spuwt in het zand. ‘Wanneer je terug bent voor het speeksel opgedroogd is, krijg je twintig lira,’ voegt hij er aan toe.

Daarop zien we Pietro lopen voor zijn leven.

‘Jammer, het speeksel is opgedroogd,’ zegt de man wanneer het jongetje terugkomt. De kleine jongen kijkt verbijsterd. ‘Maar je krijgt toch twintig lira,’ zegt de oude man daarna.

‘Ik hoef je twintig lira niet,’ antwoordt de kleine Peppino, ‘zet ze maar in bij het kaarten.’

Even trots is de dochter van Peppino. Wanneer zij weigert om iets op te rapen, krijgt zij van haar vader een klinkende oorveeg. ‘Ik ben een oorbel kwijt,’ is haar onbewogen reactie.

De film is gesproken in het Siciliaanse dialect van Baaría. En zit vol verwijzingen naar de Italiaanse cinema. Zoals de scène waar de jonge Pietro kaarten ruilt voor kleine strookjes film. Hij houdt ze voor het licht en roept telkens verrukt de naam van de film uit: ‘Gli argonauti! Catene! Il Vangelo Secondo Matteo!’. Er is ook de betovering die van de plaatselijke cinemazaal uitgaat.

 ‘Droom ik nu of heb ik dit gedroomd?’ vraagt de kleine Peppino zich af wanneer hij ontwaakt in een totaal veranderde stad. De film als droom. De liefde en de dromen van mensen die hen in staat stellen om de pijn en de onrechtvaardigheid te overstijgen.