Italiaans dagboek

Illustratie uit Wilhelm Müller, 'Die Winterreise' (foto MDB)

Caffè tedesco

De beroemde Duitse dichter Heinrich Heine noemt Wilhelm Müller, de auteur van ‘Die Winterreise’, in een adem met Goethe.

‘Ik ken geen lieddichter waar ik meer van houd, behalve Goethe,’ schrijft hij in een brief aan Müller.

Net zoals Goethe maakt de romantische dichter Müller een reis naar Italië. Houdt hij zich op aan het hof - Müller in Dessau, Goethe in Weimar - en engageert hij zich in de politiek.

Na de nederlaag van Napoleon in Rusland neemt Müller deel aan de opstand in Pruisen tegen de Franse bezetting.
In 1817 trekt Müller in het gezelschap van de Pruisische baron von Sack naar Italië. Daar aangekomen lopen hun interesses uiteen. Müller die klassieke filologie studeerde, geraakt er in de ban van de mediterrane leefsfeer. Van dan af heeft hij nog weinig belangstelling voor het klassieke Italië.

De volgende maanden verblijft hij daar samen met zijn vriend Kalckreuth, die te voet over Zwitserland en Frankrijk naar Italië is gekomen. In Rome bevinden zich op dat moment heel wat Duitse kunstenaars. Daarvan hebben velen in Duitsland deelgenomen aan de onafhankelijkheidsoorlogen. Ze leven als bohemiens en vinden elkaar in Caffè tedesco of het Duits koffiehuis.

Terug in Duitsland vindt Müller slechts rijp, sneeuw en nevel terug. En vooral een kleinburgerlijkheid.

Die koude en eenzame vervreemding drukt Müller uit in ‘Die Winterreise’, getoonzet door Franz Schubert.

‘Als vreemde ben ik gekomen

Vreemd trek ik er weer op uit.

In mei kon ik mij tooien

met weeld’rige bloementuil.

Het meisje sprak van liefde

Haar moeder zelfs van trouw -

Nu is de wereld droevig,

De weg gehuld in sneeuw.’

Wie de Italiaanse reis van Goethe leest, wordt slechts zelden ontroerd door zijn ervaringen met de Italianen. Hier is de klassieke Goethe aan het woord. Die vooral geïnteresseerd is in kunst en cultuur. En zijn kennis etaleert. Zich laten leiden door zijn indrukken en die zijn leven laten bepalen, is er voor de gevestigde auteur en minister van het groothertogdom Sachsen-Weimar niet meer bij.

Goethe is de Sturm und Drang tijd al lang ontgroeid. Het leidde ook tot een verwijdering met zijn jeugdvriend Jakob Michael Reinhold Lenz.

Goethe in Italië. In 1786/87 schilderde Tischbein Goethe tegen een klassieke achtergrond van ruïnes, friezen en kapitelen. Het is het beroemde schilderij waarop Goethe een reusachtige hoed draagt.

De gelijkenis met een van de illustraties in ‘Die Winterreise’ van Wilhelm Müller is opvallend. Ludwig Richter tekende een herder in dezelfde liggende positie als Goethe. De herder draagt eveneens een opvallend ronde hoed. Beiden strekken het linker been uit. In ‘Die Winterreise’ is de achtergrond volks -een eenvoudig bruggetje- en wordt de volle natuur getoond. De twee figuren vormen ook elkaars spiegelbeeld.