Italiaanse herinneringen

Monument Italiaanse krijgsgevangenen (foto MDB)

Alpejagerslied

Op de hoek van de Gentse Martelaarslaan en de Offerlaan bevindt zich een oorlogsmonument. Het oorlogsmonument bestaat uit een bronzen plakkaat met daaronder in steen de namen van Italiaanse krijgsgevangenen die er in 1918 zijn overleden.

De beeldhouwer heeft een van de Italiaanse soldaten krijgshaftig uitgebeeld. Met het geweer fors in de hand stormt de bersagliere of Piëmontese scherpschutter vooruit. Dat de beeldhouwer een lid van het Piëmontese elitekorps uitbeeldt, kun je afleiden van de afgebeelde helm. Die draagt een reusachtige veer. In werkelijkheid droegen de bersaglieri geen helm. Wel een grote ronde hoed met diezelfde veer. De Italiaanse Alpenjagers daarentegen droegen een kleiner hoedje met een enkele veer.

In 1919 werd in Gent een stoet gehouden ter ere van de Belgische burgers en soldaten. Een foto toont een groep kinderen met een hoed op die het beeld van de Italiaanse Alpenjagers moet oproepen. Zij dragen een groot bord met als opschrift: ‘De Italiaansche Alpenjagers brengen hulde aan hunne moedige Belgische strijdmakkers’.

In het begin van de oorlog droegen de soldaten geen helm en kleurrijke uniformen. Die hadden vooral als doel zich te onderscheiden en te imponeren. Denk maar aan de Fransen met hun rood en blauw.

Op de Gentse Westerbegraafplaats liggen de Italianen broederlijk naast Franse fusiliers marins. Zij werden naar Antwerpen gestuurd om de forten te verdedigen. Omwille van de rode pompon op hun mutsen en hun jonge verschijning werden deze meestal zeer jonge Bretoenen ‘demoiselles aux pompons rouges’ genoemd.

De Italianen die op het plakkaat zijn vermeld, werden wellicht krijgsgevangen genomen tijdens de slag om Caporetto in het huidige Slovenië. Zo’n 11.000 Italiaanse soldaten sneuvelden. En 275.000 soldaten kwamen in krijgsgevangenschap terecht. In het bezette West-Vlaanderen moesten de Italianen net als de Russen zware arbeid verrichten. Aan de spoorlijn Gent - Tielt - Diksmuide bijvoorbeeld. Of zij werden verplicht om Duitse soldaten die te dicht bij het front waren begraven, op te graven.

Hun lot zal vergelijkbaar zijn geweest met dat van de opgeëiste Belgische werklieden. Mijn grootmoeder vertelde over haar vader die tijdens de oorlog weggevoerd werd naar Sedan in Frankrijk. Daar moest hij achter het front zware arbeid verrichten.

‘Ma, d’ er stoat nen heere aan de deure,’ zei mijn grootmoeder jaren later na de oorlog tegen haar moeder.

‘Oh, ’t es voader,’ riep zij uit, de handen voor het gezicht slaand.

‘Ik had hem helemaal niet herkend,’ vertelde mijn grootmoeder nadien, ‘hij zag er uitgeteerd en geslagen uit.’

Maar op het oorlogsmonument draagt de jonge Italiaanse besagliere trots zijn hoed met reusachtige veer. Wellicht inspireerde het beeld van de Alpenjager de avant-gardedichter Paul van Ostaijen tot de titel van zijn gedicht ‘Alpejagerslied’. In een speelse stijl schildert Van Ostaijen de ontmoeting tussen twee heren voor een winkel van hoedenmakers. Een heer die klimt en een heer die daalt. Net zoals in de bergen. Zij hebben een hoge hoed op en groeten elkaar in het voorbijgaan. Dat doen zij door hun hoed op te lichten.

De observerende stijl, de humor en de afstandelijke beschouwing doen denken aan de ultrakorte verhalen van Franz Kafka.

Alpejagerslied

Voor E. du Perron

Een heer die de straat afdaalt

een heer die de straat opklimt

twee heren die dalen en klimmen

dat is de ene heer daalt

en de andere heer klimt

vlak vóór de winkel van Hinderickx en Winderickx

vlak vóór de winkel van Hinderickx en Winderickx van de

       beroemde hoedemakers

treffen zij elkaar

(…)

dan zetten beide heren
de rechtse en de linkse de klimmende en de dalende

eenmaal elkaar voorbij

hun hoge hoeden weer op het hoofd

men versta mij wel

elk zet zijn eigen hoed op het eigen hoofd

dat is hun recht

dat is het recht van deze beide heren