Tribolèdje

Elk jaar in de maand oktober worden hoog in de oostelijke toren van de kathedraal van Malmedy de vier grote klokken geluid, waaronder de bourdon. Een van de klokken is gewijd aan de H. Donatus, de beschermheilige tegen onweer en blikseminslag. Langzaam zetten de triboleurs de zware klokken in beweging. Door het ritmisch luiden ontstaat een melodie: Bing èt bong à Sint Djèrion. 

De Tribolèdje is een tweehonderd jaar oud gebruik ter ere van Saint-Géréon, een van de Romeinse legioensoldaten die zich in de 3de eeuw tot het christendom bekeerden en daarom werden vermoord. 

Het is een uitzonderlijke gebeurtenis dat we de klokkentoren mogen bestijgen. En wat een eer om te mogen deelnemen aan het luiden van de klokken!

Voor de energievoorziening en om de papierfabrieken en leerlooierijen in Malmedy van voldoende water te voorzien werden in de jaren 20 en  begin 30 van de vorige eeuw op de rivier de Warche twee enorme stuwdammen gebouwd. Een in Robertville en een in Bütgenbach. De meesten van de arbeiders waren Italiaans. Ze werden gehuisvest in barakken dichtbij de reusachtige bouwwerken. In het tijdschrift Malmedy- Folklore (tome 62) staat een ontroerende foto van een groep arbeiders. Poserend met de zware hamer. Sommigen zijn zeer jong. Enkelen dragen dezelfde grote ronde hoed als op de beroemde filmaffiche voor Novecento van Bernardo Bertolucci (1976). Die is gebaseerd op het schilderij Il quarto stato van Giuseppe Pellizza da Volpedo.

Maar de Italiaanse arbeiders brachten toen niet alleen hun werkkracht mee. Maar ook hun muziekinstrument, de mandoline. Ze vormden een orkest dat honderd jaar later nog altijd bestaat: Le Cercle royal des Mandolinistes de Malmedy. De mandoline, romantisch instrument bij uitstek. Passend bij de traditionele muziek uit Zuid-Italië.

Amor aan mijn zijde. Geïnspireerd door de sonnetten van de Italiaanse dichter Francesco Petrarca.

 

Wanneer ik ’s avonds wandel door de lange laan

Ons hondje snuivend in de wind

Vrolijk als een kind

Dan zie ik sterren en de maan

Ja sterren en de maan

In honderdvoudige verschijning

De lucht lijkt zee en deining

Herinnering doet stille staan

We wandelden door het veen

Doorkruisten beken en rivieren 

Zagen de eerste gele bloemen staan

Waar vliedt het leven heen

Als we niet hier en

Nu samen op het pad der Liefde gaan

Eros en Amor

 

Op zoek naar de opgravingen van een Romeinse villa in Eynatten (Raeren). De villa bevindt zich in het woud van Freyent. Maar is voorlopig onvindbaar. Onderweg vinden we een transfostation uit 1923. Het is een slank bakstenen gebouwtje dat eruit ziet als een middeleeuwse gevangenistoren. Het transfostation werd gebouwd voor de  eerste zes lichtbronnen van het gehucht Berlotte. Nu huisvest het gebouwtje het kleinst denkbare Möhrenmuseum of museum van de wortel. In de Romeinse tijd werd afwisselend van carota en pastinaca gesproken, waarbij het vaak niet duidelijk was welke plant precies werd bedoeld.

We bezoeken het Töpfereimuseum in Raeren. Het museum van het aardewerk of de keramiek bevindt zich in Burg Raeren, die teruggaat tot de 14de eeuw. De Raerener Töpferei bereikte haar hoogtepunt in de 16de eeuw. Veel stukken zijn terug te vinden op schilderijen van oude meesters zoals de familie Bruegel, Jan Steen en David Teniers. 

De meest merkwaardige voorwerpen zijn hier te bewonderen: kleine vrouwenhoofden als onderdeel van een fluitinstrument, narrenfluitjes, fragmenten met erotische taferelen. Maar ook heel wat voorstellingen uit de antieke mythologie: de Romeinse wijngod Bacchus, volumineus met laurierkrans en drinkbeker. Een fries met de hemellichamen: Saturnus, Jupiter,  Mars, de zon en Venus, Mercurius en de maan. Eros en Amor. 

Blaustein

In het kleine dorpje Recht in de Eifel gaan we op zoek naar de Schieferstollen of de leisteengroeve. Achthonderd meter lange gangen leiden ons langs de reusachtige in het gebergte uitgehouwen hallen waar de Blaustein werd gewonnen. De gangen en de Abbauhallen zijn koud en vochtig.  Vleermuizen die zijn opgeschrikt door ons bezoek scheren rakelings heen. We lijken ons in een natuurlijk grottencomplex te bevinden. Welk een moeite hebben mensen zich getroost om de kostbare blauwsteen, die zelfs tot in Amerika werd uitgevoerd, te ontginnen. Hiervóór werd de Blaustein bovengronds gewonnen. In het begin van de achttiende eeuw kwamen Tirolers naar Recht en zorgden voor fraaie bewerkingen van de steen. Zo ontstonden doopvonten en grafstenen met de fraaiste figuren. 

Fontina d’Alpeggio, de traditionele kaas uit de Valle d’Aosta, wordt gemaakt van de melk van Valdostana koeien die in de zomer vrij rondlopen in de Alpenweiden. Tijdens onze reis naar de Valle d’Aosta gingen we op zoek naar een kaasmakerij. Die lag verscholen hoog in de bergen. De weg was smal en gemaakt van grind. Maar wat een ontzetting wanneer we binnen traden in de plaats waar de kazen rijpen! In honderden meters lange gangen van een verlaten kopermijn liggen de grote kazen opgestapeld. 

De Sint-Sebastiaankapel in Eibertingen. De kapel is gebouwd in 1700. Boven het altaar een beeld van de Heilige Sebastiaan. Vastgebonden aan een boom. Naakt op een lendendoek na. Zijn lichaam doorzeefd met pijlen. De jongeling heeft een bevallige houding. Hij lijkt niet zozeer pijn te lijden. Sint-Sebastiaan was leider van de pretoriaanse garde en nam het op voor de christenen. Het beeld van Sint-Sebastiaan in de kapel wordt geflankeerd door twee glazen kasten met 81 relikwieën van verschillende heiligen. Uiteindelijk werd hij begraven in de catacomben aan de Via Appia in Rome.

H. Donatus

Wat een heerlijk beeld langs de weg in de vallei van de Rur in het Eifelgebergte.  Een groep jonge kloosterlingen in grijs habijt. Op weg naar het Benediktijner klooster Reichenstein. De levensblije verbondenheid geïnspireerd door hun geloof. De eenvoud van het habijt, de ongedwongen manier waarop ze zich voortbewogen deden mij denken aan de beelden uit Francesco, Giullare di Dio van Roberto Rosselini (1950).

De zwart-wit film ken ik uit Il Mio Viaggio in Italia van Martin Scorsese (1999). In goed gekozen fragmenten en met een sobere invoelende commentaar schetst Scorsese een overzicht van de belangrijkste Italiaanse films. De film toont negen scènes uit het leven van de Heilige Franciscus en zijn volgelingen. Waarbij in de neorealistische traditie de rollen van de monniken worden vertolkt door leden van de Franciscaner orde.

Het dorp Ondenval. Aan de ingang van de kerk staat tegen de muur een beeld van de H. Donatus. Een Romeinse soldaat die met zijn legioen in de woestijn dreigde om te komen van de dorst. Donatus bidt om regen. Waarop een hevig onweer  losbreekt en de legioensoldaten door de regen worden gered. Het kamp van hun vijanden wordt door de bliksem in brand gezet. Tegen de kerkmuur wordt de Heilige Donatus afgebeeld als een Romeins soldaat met zwaard en palmtak. In de andere hand de bliksem. Hij geldt als de beschermheilige tegen blikseminslag, hagel en brand. In de Romeinse mythologie is Jupiter de god van de hemel en het onweer. 

Het dorp Ovifat. Hier aan de rand van het Veen bevindt zich onze woonwagen. Niet ver van ons vandaan staat aan de rand van een weide een eenzame eik. De boom is dood, getroffen door een blikseminslag. 

Caruso

We rijden door de Venen, een van de oudste berggebieden van Europa. In onze auto weerklinkt de stem van de beroemde Napolitaanse tenor Enrico Caruso (1849-1921). Wat een dramatiek verlenen de hoge en langgerekte tonen aan het landschap. Het donkergroen van het woud, de weg die slingert langs diepe kloven en valleien. De eindeloze vergezichten. Het kraken van de naald in de groeven van de plaat. Bella Figlia Dell'Amore en Miserere van Verdi. Donizetto en Puccini en O Paradiso van Meyerbeer.

Dezelfde dramatiek zien we in de film Fitzcarraldo van de Duitse cineast Werner Herzog. Staande op het dak van een gammele boot, gekleed in een wit pak laat Klaus Kinski tegen de dreigende achtergrond van het Amazonewoud en de muziek en zang van indianenstammen uit een hoorn de stem van Caruso weerklinken. Voor Caruso wil Fitzcarraldo in de Peruviaanse jungle een opera bouwen. 

Dezelfde combinatie van opera en ondergangsstemming doet zich voor in de slotscène van The Godfather III. Tegen de achtergrond van de opera Cavalleria Rusticana in het Teatro Massimo in Palermo voltrekken zich de afrekeningen van de familie Corleone. Sleep. Sleep Godfather, zegt Connie terwijl ze met een toneelkijker toekijkt hoe Don Altobello gulzig eet van de doos vergiftigde cannoli, die ze hem heeft gegeven voor zijn tachtigste verjaardag. 

Römische Glashütte

We wandelen in het Perlenbachtal. Tot voor enkele jaren kon je hier in sommige mossels nog parels vinden. In vroegere eeuwen kwamen in deze rivier zoveel mosselbanken voor dat de landsheer een beambte in dienst had om ze te bewaren voor parelrovers. Op een plaats die nu nog altijd Galgenberg heet zou vroeger ter afschrikking een galg hebben gestaan. De laatste landsvrouw zou een halsketting hebben gedragen gemaakt van deze Perlenbachparels. Een zijrivier van de Perlenbach is de Römerbach. Ook de Romeinen hielden van verfijnde sieraden.

Het verhaal vertelt over het verlangen naar schoonheid. Maar ook over de ruwe zeden in deze streek. In het jaar 1333 doorkruiste de Italiaanse dichter Francesco Petrarca de Ardennen. In een van zijn sonnetten verwijst Petrarca naar de gevaren van oorlog die er woedt. En hoe hij er ongewapend, ‘senz’arme’, doorheen trekt.

Wanneer Christiane Vulpius, de vrouw van Goethe, met de koets op reis vertrok, gaf de dichter haar een koffertje mee met twee pistolen. Reizen was in vroegere tijden geen sinecure. Johann Wolfgang von Goethe trok over de Alpen naar Italië, het land waar de citroenen bloeien. Hij maakte er schetsen en schreef het boek Italienische Reise. De reis naar Italië legde mede de grondslag voor de Deutsche Klassik. Petrarca beklom de Mont Ventoux. Ook die tocht was een belangrijke omslag in het leven van de dichter.

Wandelend langs de Perlenbach overvalt ons het gevoel van het Wandern. De lust naar avontuur. Het vergezicht over het stuwmeer. De bloemenpracht. 

Schoonheid en avontuur. In het kleine stadje Monschau in de Eifel bezoeken wij de Römische Glashütte. Een glasblazerij volgens de technieken die teruggaan tot de Romeinse tijd. Fernando, een Portugees die het ambacht leerde van vader op zoon en drie jaar in Murano verbleef, in de lagune van Venetië bekend om zijn aloude traditie van het glasblazen, laat Nomade de edele kunst van het glasblazen beproeven. Staande voor een vuurrode oven ontstaat een kolf met sierlijke lange hals in azuurblauw. De kleurenpracht van Italië. 

Romulus en Remus

Hoe heerlijk is het te ontwaken te midden van de natuur. De geuren op te snuiven van onze bostuin. Wat een bloemenpracht vertonen de Venen. Verschillende soorten bergbloemen gedijen hier. De berewortel, het valkruid en enkele mooie orchideeën. Ook de adderwortel komt hier voor. De kronkelige wortelstok werd vroeger gezien als een teken voor de geneeskracht. Het vocht van de plant zou werkzaam zijn bij een slangenbeet. 

De adder is een attribuut van Stilte of Silence, het hoofdpersonage uit de gelijknamige graphic novel van Dieter of Didier Comès. Deze auteur liet ons met andere ogen kijken naar de Venen, de streek waar hij opgroeide. Het bijgeloof, de randfiguren, de eeuwige natuur die hij liefst tekent in herfst en winter. Comès is geboren in Sourbrodt in 1942. 

In Sourbrodt staat ook het monument voor Nicolas Pietkin (1849-1921), pastoor in Sourbrodt en verdediger van de Latijnse cultuur. Het monument beeldt de pastoor uit met op zijn hoofd een calotte, het typische hoofddeksel voor geestelijken uit die tijd. Hij ziet eruit als pastoor Schonbroodt die in De wezel van Comès een strijd voert tegen de vertegenwoordigers van een aloude natuurgodsdienst. Boven op het monument een wolvin die Romulus en Remus voedt, de stichters van de stad Rome. Een beeld dat  werd gepersifleerd voor de filmaffiche van Roma door Federico  Fellini. Waarin de wolvin vervangen is door een goudkleurige naakte vrouw. 

Grensgebied

Majestueus verheft zich de kathedraal van Malmedy in het dal waarin de stad geborgen ligt. Binnen baadt de kathedraal door de hoge ruimte en het witte stukadoorwerk in een helder wit licht. De kathedraal is gewijd aan de HH. Petrus, Paulus en Quirinus. De laatste is een Romeins tribuun die volgens de legende een vreselijke marteldood stierf onder de Romeinse keizer Hadrianus. In de kathedraal worden de relieken  van de heilige bewaard.

In het altaar in de vorm van zilverwerk de relikwieën van vier soldaten van het Thebaanse legioen. Een Romeins legioen dat zich tot het christendom bekeerde en daarom werd uitgemoord.  

In de tuin voor de kathedraal het oorlogsmonument. Bovenop een zware graftombe schild en helm van een Romeinse legioensoldaat en een citaat van de Romeinse dichter Vergilius: 'Geen dag zal jullie lot doen vergeten.' (vertaling Piet Schrijvers).

Waarom deze verwijzinen naar de Latijnse cultuur? Malmedy ligt net als de omliggende dorpen op het kruispunt van twee culturen. Na de gedwongen aanhechting bij Pruisen na de val van Napoleon in 1815 en de germanisering onder Bismarck heeft de Latijnse cultuur hier vooral door het Waalse dialect weten stand te houden. 

Een juiste taalkeuze is in dit grensgebied niet eenvoudig. Het duurde een tijdje voor ik ongedwongen met de bakkerin van Sourbrodt Duits kon spreken. En na een bezoek aan het dorpscafé zeg ik bij wijze van afscheid aan de rij mannen aan de toog Au revoir. En tegelijk tegen de caféuitbaatster Auf Wiedersehen.

Zevenster

Op zoek naar de Enzian. De blauwe bloem komt voor in de Hoge Venen. Onze woonwagen staat dichtbij het Signal de Botrange. Het hoogste punt van België. Hier heerst een subalpine klimaat. Te vergelijken met de Ballon d’Alsace. Wolgras, veenorchis en zonnedauw gedijen hier eveneens. Net zoals de Zevenster. Waarvan Nomade zegt dat de jongste exemplaren maar zes hoeken kennen. Hoe fijn en teder is deze bloem. En wat een mooie naam kreeg zij. 

Italiaanse zangers bezingen vaak de sterren. 

Ora le stello stanno cadendo

Le nostre mura stanno tremando 

E camminando e camminando 

A piedi nudi ballano i Santi 

(Angelo Branduardi, I Santi)

Wanneer de sterren vallen dansen de heiligen op blote voeten.

Ma prima ancora che finisca 
Altro pensiero da pensare 

C’è da portare l’odalisca

A fare quattro passi in riva al mare 

(Paolo Conte, l’Orchestrina)

Laten we samen met de odalisk, het liggende naakt uit de schilderijen van de Oriëntalisten, een wandeling maken langs de zee. Onder het lachende oog van Aldebaran, de helderste ster in het sterrenbeeld de Stier.

Italiaanse zangers bezingen alles wat romantisch is, zegt Nomade. 

Cuccurucucu

Onvergetelijk is de scène ‘Cardinal Mario Assente dance’ uit de televisieserie The New Pope’. Het is avond. De kardinaal met rode muts staat op een van de vele balkons van het Vaticaan wanneer l’Orchestrina weerklinkt van Paolo Conte:

Ride la stella Aldebaran 

Ride e fa ‘to be, to be, to be or not to be’

De heldere ster lacht met de ijdelheid van de mens. De machinaties in het Vaticaan. De kardinaal danst op muziek en tekst. Zijn gezicht vertrekt. Hij gaat er helemaal in op. Tot hij opeens twee ernstig kijkende geestelijken ontwaart even verder op het  balkon. Een van hen draagt een bril met een zware montuur. De kardinaal trekt zijn rok recht en zijn gezicht krijgt weer de ernstige plooi. 

Wat is de Italiaanse cinema groots! Niemand die dit beter aantoont dan Martin Scorsese in My voyage to Italy. Daarin vergelijkt hij de Italiaanse en de Amerikaanse film. Overal waar je komt in Italië zijn de cultuur en de geschiedenis aanwezig. Daarom is de Italiaanse film zo rijk.

Nu we op zoek gaan naar Italië in de Eifel en de Ardennen laten we tijdens het rijden in onze auto Italiaanse muziek weerklinken. Wat houd ik van Franco Battiato! Samen met Pino Daniele en Lucio Battisti behoort hij tot onze favoriete Italiaanse zangers. Wat koesteren wij de cassettes die we van deze zangers bezitten. Vooral het lied Cuccurucucu kan ons bekoren.  We zingen het luidkeels mee: 

‘il mondo è grigio il mondo è blu’

‘Cuccurucucu Paloma… 

Lady madonna

I can try

with a little help from my friends’

Zoals je schreef, Nomade, op de achterkant van de ansichtkaart:

‘e camminando e camminando

stanno cantando, stanno cantando

(Angelo Branduardi)

We zijn voortdurend onderweg. 

Al zingend en dansend.

Madonne delle Rose

O heerlijke bloemenpracht in de Venen! In de ochtenddauw plukte je veldbloemen, wild en teder. Zo schreef je op de achterkant van een ansichtkaart. De bloemen dragen vreemd genoeg de naam van een dier: ooievaarsbek, adderwortel, koekoeksbloem. Maar in het veldboeket dat je samenstelde steken ook margrieten, ereprijs en vergeet-mij-nietjes. De weide rechtover onze kampeerplaats is bezaaid met boterbloemen. Daarin staat de schamele schuilplaats van een klein wit paard. Het paardje beweegt zich langzaam vooruit. Het lijkt zijn levenslust kwijt te zijn geraakt. Misschien voelt het zich oud en eenzaam. 

Die middag trekken we naar Casa Bella Italia in Bütgenbach. Een pizzeria jaren geleden opgericht door Pasquale. Nu baat zijn dochter het restaurant uit. Tegen de wand foto’s van Sophia Loren, La Diva de Napoli. Lorena, zegt de Italiaanse uitbaatster. Haar familie komt uit Calabrië. Het zuiden van Italië. De naam Pasquale doet me denken aan de militante arbeider uit de reeks L’Amica Geniale of Mijn geniale vriendin, gebaseerd op de Napolitaanse romans van de Italiaanse schrijfster Elena Ferrante. We eten pizza met spinazie en scaloppina. In het vertrek ernaast staat een Kachelofen met groen gekleurde tegels. We wandelen door het dorp. Het interieur van de parochiekerk is verfraaid met prachtige glasramen. De kerkschatten. De oudst bewaarde kazuifel. Versierd met het lam waarvan het bloed wordt opgevangen in een kelk. Volgens de overlevering door de burchtvrouw bestikt met mensenhaar. Ontroerende schilderijen van de Madonna met Kind. 

En dan, helemaal bescheiden een klein wit beeld: Madonna delle Rose. In haar handen en op haar voeten een rozenrode roos. Hier wellicht neergeplaatst door de kleine Italiaanse gemeenschap uit de streek. Meegereisd uit Italië. Het land waar de Madonna, het beeld van de Moeder, zo diep wordt geëerd.